"Eisenstein'in "Film Duyumu" kitabından, Nijat Özön'ün önsözünden alınmıştır."
• Kurgu
Kurgu, Eisenstein'ın kuramında en önemli yeri tutar; filmlerinde de olduğu gibi. Genellikle sinemada kurgu ile Eisenstein'ın adı neredeyse özdeşleşmiştir. Sinema tarihinde kurgunun «kral» olduğu, Eisenstein'ın da bu kurgunun «kralı» olduğu bir dönem vardır: Sessiz sinemanın son yıllarına doğru «Potemkin Zırhlısı»yla doruğuna ulaşan bir dönem. Ama Eisenstein'da kurgu, daha sinemadan da önce tiyatroda başlar, sesin sinemaya girişiyle kurgunun eski önemini yitirişinde de sürer; bu dönemde kurguya gereğinden çok önem vermekle suçlandığında da; yaşamının son döneminde de. Yazılarından kurgunun önemini vurgulayan birçok alıntı yapmak eldedir. 1925'te: «Kurgu, sinema için temeldir» (15:129). Ertesi yıl: «Sinemanın özünü görüntülerde değil, görüntüler arasındaki ilişkide aramalıdır» (1S:162). 1929'da: «Çekim ile kurgu, sinemanın temel öğeleridir. Kurgu, Sovyet sinernasınca sinemanın siniri olarak oluşturuldu» (9:48). Daha sakıngan bir dil kullanmak zorunda kaldığında bile, kurgu konusunda ılımlı bir yola girmiş gibi görünüp yine kurgunun önemini belirler: İşte, «Film Duyumu»nun ilk bölümüne «Sözcük ileGörüntü» başlığıyla alınan «1938'de Kurgu» yazısının ilk tümceleri: «Sovyet sinernasında kurgunun «her şey» diye adlandırıldığı bir dönem vardı. Şimdi de kurgunun «hiçbir şey» sayıldığı bir dönemin sonunda bulunuyoruz. Kurguya ne hiçbir şey ne de her şey diye bakmaksızın, şu anda onun filmin etkililiğini sağlayan öbür herhangi bir öğe denli film yapımının temel parçalarından biri olduğunu anımsatmanın zamanı geldiği görüşündeyim. «Kurgu uğrunda»ki saldırı ile «kurguya karşı» savaştan sonra, kurgunun sorunlarını açıkça ve yeni baştan ele almalıyız» (8: 23-24).
Ve kurgunun sorunlarını bu «açıkça ve yeni baştan ele alış» yaşamının sonuna dek sürüp gider. Bunun nedeni açıktır: Eisenstein için kurgu, bütün sinema kuramının ağırlık noktası, eksenidir. Sinemanın bütün öbür sorunları bunun çevresinde yumaklaşır, gelişir, açılır. Sinemaya giren her yeni öğe, bu ağırlık noktası, eksen çevresindeki yerini bulur. Dahası, Eisenstein için kurgu, yalnız sinemada değil, öbür sanatlarda da geçerli bir ilkedir. Sinema var olmadan önce, öbür sanatlarda da kurgu vardır (daha ilerideki konulara bakınız) .